Xuồng ba lá - "Đôi chân" của người dân sông nước Nam Bộ

Ở miệt vườn miền Tây Nam Bộ, khắp các kênh ngang kênh dọc, sông lớn sông nhỏ, không ở nơi đâu là không thấy bóng dáng quen thuộc của chiếc xuồng ba lá. Bao đời nay, từ làm ăn, đi lại phương tiện chủ yếu của họ chỉ là ghe xuồng, nên chắc vì thế mà không lạ gì khi xuồng ba lá còn được mệnh danh là "đôi chân của người dân vùng sông nước Nam Bộ" hay họ thường đùa nhau là "đi bằng tay" chỉ cần hai tay chèo là dù gần dù xa cũng có xuồng nâng bước. Nhà ai không có xuồng là cứ như bị cột tay cột chân, nên dù nghèo mấy, gia tài cũng có chiếc xuồng nho nhỏ này.



Ngày xa xưa, cầu đường chưa phát triển, kênh rạch chằng chịt vào đến tận cửa nhà, mỗi mùa mưa lũ mới thấy được sự hữu dụng của chiếc xuồng với người dân nơi đây. Cho đến tận ngày hôm nay, người dân Đồng Tháp Mười vẫn truyền miệng nhau câu hò quen thuộc:

​

Dẫu xuồng ba lá lênh đênh
Cầu tre lắt lẻo gập ghềnh khó đi​

Anh ơi chớ ngại ngần chi
Ngồi xuồng ba lá giữa kỳ nước lên.
​

​

Hơn ba thế kỉ qua, ở cái vùng quanh năm chỉ thấy mênh mông đồng trắng nước trong, khởi thuỷ từ chiếc xuồng độc mộc của tổ tiên, ngày nay chiếc xuồng ba lá là cả một sự sáng tạo tuyệt vời của người dân nơi đây. Xuồng ba lá nguyên gốc ban đầu, theo chiều dọc chiếc xuồng, được đóng bằng ba mảnh ván phẳng, đẹp và chắc. Một mảnh rộng (to bản) hơn được dùng làm đáy xuồng, hay còn gọi là lồng xuồng. Hai mảnh hai bên làm mạn xuồng, địa phương gọi là be xuồng. Thế là ba lá. Từ ngày họ sinh ra, lớn lên, dựng vợ gả chồng rồi lại sinh con đẻ cái, đi chợi, đi đám, thăm viếng nhau... mọi việc đều được xuồng vận chuyển. Nói không ngoa thì, xuồng ba lá như "đôi chân, đôi tay" của người dân sông nước

​

.​

Tính linh hoạt của xuồng ba lá đặc biệt có ý nghĩa khi được sử dụng ở trên ruộng hoặc chân rừng ngập nước, là những nơi mà hầu như các loại phương tiện khác phải chào thua.Nhờ nhỏ, gọn, nhẹ nên xuồng có thể dễ dàng luồn lách trên những đoạn đường chật hẹp. Đồng thời, do diện tích mặt tiếp xúc với nước nhỏ làm hạn chế tối đa sức cản của nước nên nó có khả năng di chuyển nhanh ngay cả ở nơi nước nông. Độc đáo hơn, xuồng đôi khi còn được sử dụng như một ngôi nhà lênh đênh trên mặt nước, một mái ấm tâm linh chở che con người trước mưa nắng vô thường của đất trời Tây Nam Bộ:

Chiếc xuồng ba lá quê ta
Mảnh mai như chiếc lá đa giữa dòng
Liềm trăng sông nước cong cong
Nhỏ nhoi mà vẫn ngược dòng lũ dâng…
​

​

Riết rồi, theo bao thời cuộc và năm tháng, gỗ rừng ngày càng khan hiếm và đắt đỏ, người đóng xuồng ba lá buộc phải nghĩ cách ghép nhiều mảnh ván lại, mới đóng được chiếc xuồng, cũng vẫn gọi xuồng ba lá. Bằng công nghệ cao hiện nay, người ta còn làm ra xuồng bằng các loại vật liệu hợp kim và vật liệu hợp chất phi kim loại. Tuy làm bằng nhiều cách thức khác nhau, tác dụng của chiếc xuồng ba lá đối với người dân vùng sông nước Nam bộ vẫn giữ nguyên giá trị của nó, vẫn là truyền thống được kế thừa, vẫn giữ được những nét độc đáo trong làm ăn và sinh hoạt của người dân nơi này. Nhiều người vẫn nhớ câu ca được cải biên từ một điệu lý: …

Nhà anh cách nhà em hai kinh một rạch
Anh ngó thấy em tóc dài buông hờ bà ba tím
Anh nghèo chưa sắm xuồng ba lá
Chẳng đành lội kinh dính sình sang bển gặp em
Thì mai anh sang nhà Năm Cua mượn xuồng ba lá
Đêm trăng hai đứa mình … hò ơ .. mới thực đêm trăng..​

​

Nay khắp vùng đồng bằng châu thổ Cửu Long Giang đã mở mang nhiều tuyến đường quốc lộ, tỉnh lộ, liên thôn, liên xã. Dọc theo hai bên bờ kênh nay cũng đường bộ, cầu bê tông, xe honđa, xe đạp chạy vèo vèo. Thế nhưng, trên kênh rạch, nhất là các bến đò, chợ nổi vẫn không thể vắng bóng xuồng ba lá. Du khách mọi miền đất nước và cả khách du lịch nước ngoài về với miền Tây Nam bộ có nhiều người muốn ngồi trên xuồng ba lá đi du ngoạn trên dòng kênh thanh bình, khỏa tay xuống dòng nước mát lành, hoặc trong đêm miệt vườn ngắm trăng soi dòng kênh lấp lánh, một nét quê hương ai cũng lắng đọng nhớ thương làm cho "ai đến miền Tây mà chẳng thương, ái xa miền Tây mà chẳng nhớ"...